De uitdagingen van het wiskundeonderwijs in Vlaanderen

Het is verontrustend om te zien dat minder dan twee op de tien startende leerkrachten wiskunde in de derde graad secundair onderwijs over een geschikt diploma beschikken. Dit geldt ook voor de lagere jaren, waar minder dan de helft van de leerkrachten de juiste opleiding heeft. Dit vormt een bedreiging voor onze welvaart en kenniseconomie.

Als ik kijk naar de cijfers, realiseer ik me dat de échte wiskundeleerkracht steeds vaker een uitzondering wordt in de klas. De laatste jaren heeft slechts 16% van de beginnende wiskundeleraren het vereiste diploma, wat betekent dat zij een master in wiskunde, fysica of ingenieurswetenschappen moeten hebben. Dit is een triest record. Filip Moons van de Vlaamse Vereniging WiskundeLeraars wijst er terecht op dat leerkracht wiskunde meer dan ooit een knelpuntberoep is. Voor de start van het nieuwe schooljaar zijn veel directeuren wanhopig op zoek naar geschikte kandidaten voor dit profiel. De zoekterm ‘leerkracht wiskunde’ leverde zondag maar liefst 234 vacatures op via de VDAB.

Zorgen om de Eerste Twee Jaren

Hoewel de situatie in de derde graad al zorgwekkend is, maak ik me nog grotere zorgen over de eerste twee graden van het secundair onderwijs. De meest recente cijfers uit 2019-2020 tonen aan dat 54 procent van de startende bachelors geen wiskunde aan de lerarenopleiding heeft gevolgd. In het schooljaar 2017-2018 was dat nog 38 procent. Dit is dramatisch. Veel scholen zien zich genoodzaakt om leerkrachten biologie, aardrijkskunde of zelfs lichamelijke opvoeding voor de klas te zetten vanwege een gebrek aan geschikte wiskundeleraren. Deze leerkrachten hebben vaak nooit intensief met wiskunde of wiskundedidactiek gewerkt. Ze zijn aangewezen op collega’s, invulboeken of hun eigen ervaring als leerling. Dit roept ernstige vragen op over hun vermogen om de lessen effectief te geven.

Dreiging voor de Welvaart

Ik merk dat in steeds meer Vlaamse scholen er helemaal geen wiskundige aan de slag is. In wiskundige richtingen zitten de toekomstige ingenieurs, artsen en wetenschappers. Het is cruciaal dat zij wiskunde volgens de regels van de kunst leren. Het feit dat schooldirecteurs al blij zijn als er überhaupt iemand solliciteert, vormt een directe bedreiging voor onze welvaart en kenniseconomie. Françoise Chombar, voorzitter van het STEM-platform, deelt deze bezorgdheid. Ze wijst erop dat er in 2015 al voor is gewaarschuwd. Dat er geen vooruitgang is, zelfs een achteruitgang, is verontrustend. Wiskunde vormt de basis waarop andere STEM-disciplines steunen. Zonder wiskunde is er geen STEM.

Vicieuze Cirkel

Ann Dooms, wiskundeprofessor aan de VUB en een van de oprichters van het wiskundeplatform, wijst op de vicieuze cirkel die deze neerwaartse evolutie met zich meebrengt. “Vandaag komen leerkrachten die ‘al doende’ wiskunde hebben geleerd voor de klas,” legt ze uit. “Er is niet alleen het gevaar van receptenwiskunde, maar ook een probleem met begeestering. Economen die wiskunde geven, hebben hun vak, maar het grotere geheel ontbreekt vaak. Ze slagen er niet in om de kunst van de abstractie over te brengen en verbindingen te leggen tussen verschillende takken van de wiskunde. Dit is geen verwijt, want ze zijn er niet voor opgeleid. Minder door wiskunde begeesterde leerkrachten betekent uiteindelijk minder studenten voor de wiskunde.” In 2020 studeerden slechts 38 masters wiskunde af in heel Vlaanderen, en slechts 11 daarvan stapten in het onderwijs.

Oplossingen Gezocht

Dit tekort heeft ook invloed op andere wiskundeleerkrachten. Als een leraar tijdens het schooljaar uitvalt, is dat altijd een ramp. Door een gebrek aan vervangers verdelen de wiskundeleraars op een school vaak die uren onderling, wat niet ideaal is. De problematiek raakt verschillende actuele onderwijsdebatten aan: het lerarentekort, de dalende onderwijskwaliteit en het gebruik van invulboeken.

Wat zijn de oplossingen? Het kabinet van minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) benadrukt dat wiskunde al één van de knelpuntvakken is in de nieuwe anciënniteitsregeling. Door deze regeling kunnen zogenaamde zij-instromers tot acht jaar anciënniteit meenemen. In het schooljaar 2019-2020 waren er 108 starters als zij-instromer, maar dat is nog steeds ruim onvoldoende om de 379 uitstromende leerkrachten op te vangen.

Ik vind dat deze maatregel beter moet worden gecommuniceerd. We moeten meer aandacht besteden aan het feit dat mensen die overwegen over te stappen vanuit de privésector recht hebben op een financiële stimulans. Een ander belangrijk werkpunt is het verhogen van de kwaliteit van de lerarenopleiding. Er worden stappen gezet, maar het moet sneller, concreter en tastbaarder. Cynisch genoeg leidt Vlaanderen nog net genoeg educatieve bachelors wiskunde op. Van de 170 afgestudeerde bachelors gingen er vorig schooljaar echter slechts 77 daadwerkelijk voor de klas staan. We moeten dus ook investeren in het daadwerkelijk inzetten van afgestudeerden in het onderwijs.

Dit blogbericht is gebaseerd op een artikel dat verscheen in De Standaard:  https://www.standaard.be/cnt/dmf20210829_97655288